Çocuklarda Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB)
Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB), çocukluk çağında başlayan, dikkat süresinde kısalık, dürtüsellik ve aşırı hareketlilikle kendini gösteren nörogelişimsel bir bozukluktur.
DEHB, yalnızca okul başarısını değil, sosyal ilişkiler, aile içi iletişim ve duygusal gelişim gibi birçok alanı da etkileyebilir.
1. DEHB Nedir?
DEHB, beynin dikkat, planlama, davranış kontrolü ve motivasyonla ilgili bölümlerindeki farklılıklarla ortaya çıkan, davranışsal bir gelişim bozukluğudur. Genellikle 3 yaşından itibaren belirtileri fark edilmeye başlanır, ancak çoğunlukla okul öncesi ve ilkokul döneminde belirginleşir.
2. DEHB’nin Temel Belirtileri
A) Dikkat Eksikliği
- Detaylara dikkat etmemek, hatalı ödevler yapmak
- Görev veya oyunlarda dikkatini sürdürememek
- Dinlemiyormuş gibi görünmek
- Organizasyon zorlukları yaşamak
- Eşyalarını sık sık kaybetmek
- Dış uyaranlarla kolayca dikkatinin dağılması
B) Hiperaktivite
- Sürekli hareket halinde olmak (elleri, ayakları kıpırdatmak)
- Oturması gereken durumlarda ayağa kalkmak
- Gereksiz konuşmalar, sınıf içinde sık yer değiştirme
- Sessizce oyun oynamakta zorlanmak
C) Dürtüsellik
- Sorular tamamlanmadan cevap vermek
- Sıra beklemekte zorlanmak
- Başkalarının sözünü kesmek veya oyunlarına müdahale etmek
- Sonuçları düşünmeden hareket etmek
3. DEHB Türleri
DEHB üç farklı şekilde ortaya çıkabilir:
- Dikkat eksikliğinin baskın olduğu tip
- Hiperaktivite/dürtüselliğin baskın olduğu tip
- Karma tip (hem dikkat eksikliği hem hiperaktivite/dürtüsellik birlikte)
4. DEHB’nin Nedenleri
DEHB’nin kesin nedeni tam olarak bilinmemekle birlikte, çeşitli faktörlerin etkili olduğu düşünülmektedir:
- Genetik yatkınlık
- Beyindeki kimyasal ve yapısal farklılıklar
- Gebelik ve doğum komplikasyonları
- Kurşun gibi toksik maddelere maruz kalma
- Aşırı ekran süresi ve yetersiz uyaran kontrolü (tetikleyici olabilir)
5. Tanı Nasıl Konur?
DEHB tanısı, sadece gözleme dayalı değil, gelişimsel öykü, öğretmen ve ebeveyn gözlemleri, standart testler ve uzman görüşleri ile konur.
Tanı sürecinde çocuk psikiyatristi veya çocuk gelişim uzmanları görev alır. Tanı için genellikle:
- Aile ve öğretmenlerden alınan ölçekler
- Klinik görüşmeler
- Gözlem formları
- Nöropsikolojik testler kullanılır.
6. DEHB Tedavi Yöntemleri
DEHB tedavisinde multidisipliner yaklaşım önemlidir. Tedavi planı, çocuğun yaşına, semptom şiddetine ve bireysel ihtiyaçlarına göre belirlenir.
A) Psikoeğitim ve Aile Desteği
- Aileye DEHB hakkında bilgi verilmesi
- Evde davranış yönetimi stratejileri öğretilmesi
B) Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT)
- Özellikle dürtüsellik ve öfke kontrolü gibi alanlarda etkilidir
C) Davranışsal Müdahaleler
- Ödül sistemleri
- Net kurallar ve yapılandırılmış ortamlar
- Günlük planlama alışkanlığı
D) İlaç Tedavisi (Gerekli Durumlarda)
- Psikiyatrist tarafından önerilen uyarıcı ya da uyarıcı olmayan ilaçlar dikkat süresini artırabilir
- İlaç tedavisi tek başına değil, terapi ile birlikte uygulanmalıdır
7. Okul Ortamında Destek
- Öğretmenin çocuğa özel yaklaşım geliştirmesi
- Görevlerin parçalara bölünmesi
- Sessiz çalışma alanları
- Pozitif geri bildirim ve sabırlı iletişim
- Rehberlik servisi ile iş birliği
8. DEHB ile Yaşamak
DEHB, doğru destekle yönetilebilir bir durumdur. Erken tanı ve uygun müdahale, çocuğun hem akademik başarısını hem de özgüvenini, sosyal becerilerini ve yaşam kalitesini artırır.
Aile, öğretmen ve uzman iş birliği ile sürdürülen destek süreci, çocuğun potansiyelini keşfetmesine olanak sağlar.
Çocuklarda Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu, yaşamın birçok alanını etkileyen, ancak erken tanı ve uygun destekle etkili biçimde yönetilebilen bir durumdur.
Önemli olan, çocuğu anlamak, sabırla desteklemek ve ihtiyaçlarına uygun yöntemlerle ona rehberlik etmektir. Her çocuk farklıdır; doğru yönlendirme ile her biri kendi yolunda başarıya ulaşabilir.